Gierłoż

Gierłoż k. Kętrzyna – historia, informacje, ciekawostki

Gierłoż (niem. Görlitz) to niewielka osada leśna położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim. Miejscowość, choć niepozorna, zdobyła ogromne znaczenie historyczne za sprawą zlokalizowanej tu w czasie II wojny światowej kwatery głównej Adolfa Hitlera znanej jako Wilczy Szanie. Dziś Gierłoż stanowi ważny punkt na mapie turystycznej Polski, przyciągając odwiedzających z kraju i zagranicy zainteresowanych poznaniem mrocznych kart historii. Oto historia, ciekawostki i praktyczne informacje o Gierłoży.

Średniowieczne początki Gierłoży

Gierłoż, malowniczo położona w gminie Kętrzyn, w sercu Mazur, ma historię sięgającą czasów średniowiecza. Nazwa miejscowości wywodzi się od nazwiska Hansa von Görlitz, prokuratora krzyżackiego, który w 1353 roku założył tu zamek myśliwski. Obiekt ten pełnił funkcję strażnicy i służył kolejnym prokuratorom kętrzyńskim aż do roku 1426 jako miejsce polowań i odpoczynku. Tereny te były również ważnym punktem obronnym Zakonu Krzyżackiego, o czym świadczy ich zniszczenie w tym samym roku przez najazd wojsk litewskich pod wodzą Olgierda i Kiejstuta.

Nieudana lokacja wsi i własność miasta Rastenburg

W XV wieku podjęto próbę lokacji Gierłoży na prawie magdeburskim – miała to być nowa wieś z zarządcą Hansem Behmem. Lokacja jednak się nie powiodła. Mimo tego, obszar nie stracił na znaczeniu. Już w 1437 roku miasto Rastenburg (dzisiejszy Kętrzyn) nabyło 50 włók tutejszego lasu, które pozostawały jego własnością aż do 1945 roku. Na początku XX wieku Rastenburg dysponował tam terenem o powierzchni ponad 1100 ha – głównie zalesionym, ale częściowo także użytkowanym rolniczo. To świadczy o strategicznym i gospodarczym znaczeniu tych ziem przez wieki.

Rozwój majątku ziemskiego w Gierłoży

W pierwszej połowie XX wieku Gierłoż była siedzibą rozległego majątku ziemskiego o powierzchni 174 ha. Jego właścicielem w 1913 roku był Julius von Normann, który prowadził gospodarstwo rolne i hodowlane – trzymano tam m.in. 25 koni, 80 sztuk bydła i 20 świń. Wkrótce później majątek przejął baron Dodo zu Innhausen und Knyphausen, arystokrata z Dortmundu, który przez dwie dekady pełnił funkcję starosty powiatu rastenburskiego. W latach 1913–1915 wybudował on w Gierłoży neobarokowy dwór nad jeziorem Siercze, około kilometra od głównej zabudowy wsi.

Przemiany polityczne i przynależność państwowa Gierłoży

Na przestrzeni wieków Gierłoż przechodziła pod różne zwierzchnictwa. W 1454 roku, na prośbę Związku Pruskiego, król Kazimierz IV Jagiellończyk włączył te tereny do Królestwa Polskiego. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej (1454–1466), wieś przeszła pod lenno Zakonu Krzyżackiego, ale pozostała pod polskim zwierzchnictwem. Od XVIII wieku znajdowała się w granicach Królestwa Prus, a od 1871 roku należała do Imperium Niemieckiego, wchodząc w skład Prus Wschodnich. Po II wojnie światowej w 1945 roku Gierłoż została ponownie przyłączona do Polski.

Gierłoż w czasach Republiki Weimarskiej i III Rzeszy

Po I wojnie światowej Gierłoż należała do Republiki Weimarskiej, a od 1933 roku do III Rzeszy. W tym okresie majątek wciąż należał do Knyphausena, który mieszkał w swoim dworze do 1945 roku. Wieś znajdowała się tuż przy zasiekach z drutu kolczastego otaczających pole minowe wokół późniejszej kwatery głównej Adolfa Hitlera – Wilczego Szańca. Znaczenie Gierłoży radykalnie wzrosło wraz z decyzją niemieckich władz o zlokalizowaniu właśnie tutaj tej ściśle tajnej instalacji militarnej.

Wpływ starosty Schultza i okres wojenny

Po Knyphausenie funkcję starosty objął Fritz Schultz, związany z NSDAP i uważany za jednego z lojalnych urzędników Ericha Kocha – gauleitera Prus Wschodnich. Schultz aktywnie wspierał nazistowską propagandę, organizując m.in. przyjazdy młodzieży Hitlerjugend do Gierłoży na urodziny Führera. Jego działania oraz możliwe wpływy miały znaczenie przy lokalizacji Wilczego Szańca na terenie powiatu rastenburskiego. Po wojnie był krytykowany przez niemiecką arystokrację i środowiska powojenne za niekompetencję i zbyt późną ewakuację ludności cywilnej – zginął podczas ucieczki przez Zalew Wiślany.

Losy Gierłoży po 1945 roku

Po zakończeniu II wojny światowej tereny Gierłoży znalazły się w granicach Polski. Dwór nad jeziorem Siercze przetrwał działania wojenne i został zaadaptowany jako ośrodek wczasowy Instytutu Lotnictwa w Warszawie. Obecnie funkcjonuje pod nazwą Księżycowy Dworek i stanowi jeden z niewielu oryginalnych, zachowanych obiektów przedwojennych w tej części Mazur.

Znaczenie historyczne Gierłoży dziś

Dzięki burzliwej historii – od średniowiecznego zamku, przez okres krzyżacki, czasy Prus Wschodnich, aż po erę II wojny światowej – Gierłoż stanowi dziś unikatowy punkt na mapie Mazur. To nie tylko miejsce o niezwykłej przeszłości militarnej, ale również ważny ośrodek dziedzictwa kulturowego i historycznego regionu. Las, który niegdyś służył za schronienie dla myśliwych i żołnierzy, dziś przyciąga miłośników historii, przyrody i turystyki kulturowej.

Gierłoż – miejsce stacjonowania świty Hitlera

Największą sławę przyniosła Gierłoży budowa kompleksu bunkrów znanego jako Wilczy Szaniec (Wolfsschanze). Ten gigantyczny obiekt powstał w latach 1941-1944 i służył jako główna kwatera Adolfa Hitlera oraz naczelnego dowództwa Wehrmachtu podczas operacji Barbarossa – niemieckiej inwazji na Związek Radziecki. Lokalizacja została wybrana z niezwykłą starannością, uwzględniając zarówno naturalne warunki sprzyjające kamuflażowi, jak i bliskość umocnień Giżyckiego Rejonu Umocnionego.

Gierłoż znana jest najbardziej właśnie z kwatery Hitlera. Wilczy Szaniec był imponującym przykładem niemieckiej inżynierii wojskowej. Kompleks obejmował około 80 żelbetonowych bunkrów różnej wielkości i przeznaczenia. Całość otaczały zasieki, pola minowe oraz liczne posterunki strażnicze. Dla zapewnienia pełnej funkcjonalności, kwatera posiadała własną infrastrukturę komunikacyjną z liniami kolejowymi łączącymi kompleks z resztą okupowanych terenów oraz lotniskami umożliwiającymi szybki transport osób i materiałów.

Gierłoż: miejsce nieudanego zamachu na Hitlera

Charakterystycznym wydarzeniem, które na zawsze związało Gierłoż z kartami historii, był nieudany zamach na Adolfa Hitlera przeprowadzony 20 lipca 1944 roku. Pułkownik Claus von Stauffenberg, uczestnik spisku oficerów niemieckich przeciwko Hitlerowi, umieścił bombę w sali konferencyjnej podczas narady wojennej. Wybuch zabił cztery osoby, jednak Hitler przeżył, doznając jedynie lekkich obrażeń.

Konsekwencje nieudanego zamachu w Gierłoży były tragiczne dla spiskowców. W następstwie wykrycia spisku stracono około 5000 osób podejrzewanych o udział lub wiedzę o planowanym zamachu. Wydarzenie to miało ogromny wpływ na dalszy przebieg wojny i wewnętrzną sytuację w Niemczech, prowadząc do zaostrzenia terroru i wzmożonych represji.

Współczesna Gierłoż jako atrakcja turystyczna

Wraz z zakończeniem wojny i wycofywaniem się wojsk niemieckich w styczniu 1945 roku, większość bunkrów Wilczego Szańca została wysadzona w powietrze. Mimo to, wiele konstrukcji przetrwało próby zniszczenia, a ich masywne ruiny zachowały się do dziś. Obecnie Wilczy Szaniec funkcjonuje jako muzeum na wolnym powietrzu i stanowi jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych województwa warmińsko-mazurskiego.

Gierłoż i jej okolice to miejsce, gdzie historia splata się z pięknem mazurskiej przyrody. Oto najciekawsze atrakcje, które warto odwiedzić:​

Mazurska przyroda Gierłoży – lasy, jeziora i nietoperze

Gierłoż leży w sercu mazurskich lasów, które są częścią obszaru Natura 2000. W bunkrach Wilczego Szańca zimują rzadkie gatunki nietoperzy, takie jak mopek zachodni. Okoliczne tereny to także raj dla miłośników przyrody – liczne ścieżki spacerowe i rowerowe prowadzą przez malownicze krajobrazy.

Pływanie i szlaki rowerowe Gierłoży

W pobliżu Gierłoży znajdują się urokliwe jeziora, takie jak Jezioro Mój i Jezioro Łabędź, otoczone trzcinami i siedliskami ptaków wodnych. Dla aktywnych turystów przygotowano szlaki rowerowe, m.in. szlak z Lubawy na Dylewską Górę czy szlak po Ziemi Lubawskiej, prowadzące przez zalesione tereny i malownicze krajobrazy .​

Co jeszcze w okolicy Gierłoży?

Poza samym Wilczym Szańcem, okolice Gierłoży oferują szereg innych atrakcji, które warto odwiedzić. W pobliżu znajduje się park rozrywki „Mazurolandia”, który łączy zabawę z edukacją historyczną. Park oferuje atrakcje związane z historią regionu, militariami oraz średniowieczem. Zwiedzający mogą oglądać rekonstrukcje grodzisk, próbować swoich sił w dawnych rzemiosłach oraz korzystać z interaktywnych wystaw.

Region wokół Gierłoży jest również doskonały dla miłośników aktywnego wypoczynku. Liczne szlaki turystyczne i ścieżki rowerowe prowadzą przez malownicze lasy i jeziora Mazur. Dobrze rozwinięta baza noclegowa, od hoteli i pensjonatów po gospodarstwa agroturystyczne, zapewnia komfortowy pobyt turystom o różnych preferencjach i możliwościach finansowych.

Gierłoż i jej okolice stanowią przykład tego, jak miejsca naznaczone trudną historią mogą stać się ważnymi punktami na mapie turystycznej, łącząc funkcję edukacyjną z rekreacyjną. Odwiedzając to miejsce, turyści mają okazję nie tylko poznać fragment historii II wojny światowej, ale również odpocząć wśród pięknych mazurskich krajobrazów.